Video yardımcı hakem (VAR), futbolda, video görüntülerini kullanarak kararları inceleyerek ve bu incelemelere dayanarak hakeme tavsiyelerde bulunarak sahadaki hakeme yardımcı olan bir maç görevlisidir. VAR sistemi, büyük maçlarda hatalı hakem kararlarının azaltılmasına yardımcı olmak amacıyla 2018 yılında uygulamaya konuldu.
VAR ekibi genellikle üç kişiden oluşur:
- Tüm olası olayları incelemekten ve açık ve bariz bir hata yapıldığına inanması halinde hakeme saha incelemesi (OFR) önermekten sorumlu olan ana VAR.
- Ek video açıları ve bilgiler sağlayarak ana VAR’a yardımcı olan yardımcı VAR (AVAR1).
- Yarı otomatik ofsayt teknolojisini kullanarak ofsayt durumlarını kontrol etmekten sorumlu asistanı (AVAR2).
VAR sistemi yalnızca dört durumda kullanılabilir:
- Goller ve gole yol açan ihlaller
- Ceza kararları ve ceza kararına yol açan olaylar
- Doğrudan kırmızı kart kararları
- Hatalı kart gösterimi
VAR ekibi saha hakeminin açık ve bariz bir hata yaptığına inanırsa OFR(saha içi inceleme-on field review) önerecektir. Hakem daha sonra görüntüleri saha kenarındaki bir monitörde inceleyecek ve nihai kararını verecektir.
VAR’ın kullanımı tartışmalı bir konudur. Bazıları bunun oyunu yavaşlattığını ve hakemin otoritesini ortadan kaldırdığını iddia etmektedir. Ancak diğerleri bunun adil ve doğru kararların alınmasını sağlamaya yardımcı olabilecek değerli bir araç olduğuna inanmaktadır.
Genel olarak VAR sistemi karmaşık ve tartışmalı bir sistemdir. Ancak bu sistemin uygulanmaya devam edeceğiaçıktır ve muhtemelen önümüzdeki yıllarda da büyük futbol maçlarında kullanılmaya devam edecektir.
VAR Nedir?
VAR, İngilizce Video Assistant Referee, video yardımcı hakem demektir. Futbol maçlarında 2018 yılından beri kullanılan bir sistemdir. Video yardımcı hakem sistemiyle birlikte sahadaki 4 hakeme ek olarak VAR merkezinde 3 hakem de maçı yönetmektedir. Bu hakemlerden biri VAR hakemi, diğer ikisi de bu VAR hakeminin yardımcıları, yani AVAR hakemleridir. Bu hakemler, stadyumda bulunmasalar da maçı VAR merkezindeki ekrandan takip ederler. VAR sistemindeki hakemlerin, maçın orta hakemi üzerinde bir otoritesi yoktur. Ancak VAR hakemi, maçın orta hakemiyle yaptığı konuşmadan sonra orta hakemi inceleme için VAR ekranına davet edebilir.
VAR’ın bir futbol maçında dahil olabileceği konuları önceki bölümde belirttik. Video yardımcı hakem, maçın hiçbir anında herhangi bir pozisyonla ilgili karar verme yetkisine sahip değildir. Bu kural, ofsayt kararları için geçerli değildir. VAR merkezindeki hakemler, ofsayt pozisyonunu teknolojik araçlarla inceleyip buna göre karar verirler. Resmi olarak karar aslında orta hakemin olsa da orta hakemler, teknolojiye güvenerek ofsayt konusunda böyle bir tutum izlerler.
VAR hakemi, orta hakemin yanlış karar verdiğini düşündüğünde ya da orta hakem çok büyük ve bariz bir hata yaptığında bu hakemle hemen iletişime geçer ve kendisiyle konuşur. Bu konuşma sonucunda hakemler anlaşıp oyun devam da edeilir, orta hakem bir şekilde VAR incelemesi yapmaya karar da verebilir.
VAR hakemleri, pozisyonu orta hakeme izletir, hakemler kendi arasında konuşur ve karar çıkar. VAR sistemi genel olarak budur. VAR sistemine göre futbol maçında kararları veren kişi yine de orta hakemdir. Bir maçın orta hakemi, maçtaki en güçlü kişidir. Bu hakemin dışında hiç kimsenin sözü net bir şekilde karar niteliğinde değildir. Dolayısıyla VAR sisteminin orta hakemlerin otoritesini zayıflattığı tezi de bu şekilde çürümektedir.
Video yardımcı hakem, futbolda hakemin göremeyeceği ve çok önemli boyutta olabilecek hataları azaltmak için kullanılan bir sistemdir. Örneğin voleybolda video challenge, hakemin kararını sorgulamaktadır. Basketbolda da buna benzer bir sistem bulunmaktadır. Ancak futbolda, teknik direktörlere VAR izlemeyi talep etme hakkı verilmemiştir. Bu durumda hakemin otoritesinin sarsılması bir yana, güçlendiği dahi söylenebilir. Hakemler, VAR sistemiyle birlikte daha doğru karar veren, daha güçlü insanlar haline gelmektedirler.
VAR sistemiyle takımların hakkı da korunmaktadır. Hakemin görmediği bir pozisyon nedeniyle maç sonucu etkilenirken günümüzde böyle bir durum yaşanmamaktadır. VAR sisteminin olumlu etkilerinden bazıları bunlardır.
Futbolda VAR Avar Ne Demek?
Futbolda VAR ve AVAR kavramları, 2018 yılında dilimize girdi. Futbol maçına eklenen hakemleri ifade eden bu kelimelerden VAR, video yardımcı hakem anlamına gelmektedir. AVAR ise video yardımcı hakemin de yardımcısı pozisyonundaki hakemdir. Maçların hakem kadroları açıklanırken VAR ve AVAR’da hangi hakemlerin görev yapacağı da belirtilir. Türkiye’deki VAR ve AVAR hakemleri, maçları Riva’daki VAR merkezinden takip etmektedir. Gerekli durumlarda hakemlerimiz, maçı yöneten hakemle iletişime geçerek orta hakemin karar almasına yardımcı olmaktadır.
VAR sisteminin daha da gelişmesi gelecekte olması muhtemel şeylerden biridir. Günümüzde kullanılan yarı otomatik ofsayt sistemi ile milimetrik ofsayt pozisyonları bile anında tespit edilmektedir. Bu durumda futboldaki ofsayt mı yoksa değil mi tartışmalarının son bulacağını söyleyebiliriz. Ancak tartışmak isteyen taraflar, yine de pasif ve aktif ofsayt pozisyonları üzerinden tartışmaya gireceklerdir.
Video yardımcı hakem sistemi yalnızca Türkiye’de değil, dünyanın her yerinde sorgulanmaktadır. Bu sistemle ilgili tartışmalar devam ediyor olsa da VAR sistemini kullanmayan bir futbol ülkesi kalmamıştır. Ancak VAR, her ülkenin her liginde kullanılmamaktadır. Örneğin İngiltere’de 1. Lig olan Championship maçlarında VAR devrede değildir. Bunun sebebi, VAR sisteminin ligin kimyasını bozacağı idi.
Türkiye’de de ilk uygulandığında VAR sistemi 1. Lig’i kapsamıyordu. Türkiye Kupası için konuşmak gerekirse belli bir tura kadar VAR sistemi kullanılmamaktadır. VAR sisteminin tek eksi yönü, maçlardan sonraki hakem tartışmalarının şiddetini artırmasıdır.
Tartışmalar sürse de teknolojinin spora etkisi yadsınamaz düzeydedir. Dolayısıyla VAR sisteminde de yanlışlar olsa da insanlar bu sisteme güvenmeye devam etmeliler. VAR sistemi, günümüzde hala gelişmekte olan bir sistemdir. Bu sistemin gelişimi noktalandığında teknoloji, hakemliği başka noktalara çekebilme ihtimaline sahip olacaktır. Bu sayede gelecekte robot hakemlerin futbol maçlarını yönetmesi mümkün olabilir.
Futbol VAR Sistemini Kim İcat Etti?
VAR’ın uygulanmasını tek bir kuruluşa bağlamak tamamen doğru olmayacaktır çünkü bu sistem, birden fazla aktörün rol aldığı bir sistemdir. İşte VAR sisteminin gelişimiyle ilgili bazı adımlar:
- Konsept ve Erken Denemeler:
Hollanda Kraliyet Futbol Federasyonu (KNVB): KNVB, 2010’ların başında “Hakemlik 2.0” projesi aracılığıyla VAR’ın ilk gelişimine öncülük etti. 2012-13 Eredivisie sezonunda denemeleri gerçekleştirerek gelecekteki testlerin temelini attılar.
- Biçimlendirme ve Denemeler:
Uluslararası Futbol Birliği Kurulu (IFAB): Bu kurul futbolda Oyun Kurallarını denetler. KNVB’nin girişimine dayanarak IFAB, 2016 yılında VAR denemelerini onaylayarak, VAR’ın çeşitli liglerde ve müsabakalarda kendi yönergeleri doğrultusunda uygulanmasına izin verdi.
- Benimseme ve Uygulama:
Bireysel Ligler ve Müsabakalar: A-League ve Major League Soccer gibi farklı ligler ve müsabakalar, bağımsız olarak VAR’ı benimsemeyi ve onu resmi maçlarına entegre etmeyi seçerek daha geniş bir kullanımın önünü açtı.
FIFA: Son olarak, dünya futbolunun yönetim organı olan FIFA, VAR’ı 2018’de resmi olarak Oyun Kurallarına dahil ederek Dünya Kupası ve Konfederasyon Kupası gibi büyük müsabakalar için zorunlu hale getirdi.
Bu nedenle, VAR’ın uygulanmasının KNVB’nin ilk vizyonuyla yönlendirilen, IFAB’ın rehberliğiyle kolaylaştırılan ve sonuçta bireysel ligler, müsabakalar ve FIFA gibi yönetim organları tarafından benimsenip geliştirilen kolektif bir çaba olduğunu söylemek doğru olur.