Hakemler, özellikle spor müsabakalarında karşımıza çıkar. Spor müsabakalarının yetkili makamlar tarafından belirlenen kurallara göre yönetilip yönetilmediğini kontrol ederler. Hakem ile birlikte karşılaşmalar ve yarışmalar daha adil, düzenli bir şekilde oynanır. Sadece takım sporlarında değil aynı zamanda bireysel sporlarda da hakemler görev yapar.
Spor hakemleri, müsabakanın veya yarışmanın kurallarını denetleyen kişidir. Sadece denetlemekle kalmaz aynı zamanda oyunu durdurma, kurallar gereği ceza verme ve belirlenen diğer ceza yöntemlerini uygulama yetkileri de vardır.
Bir karşılaşma içerisinde sadece spor oyunlarının galibini veya mağlubunu belirler. İlan kısmı ise federasyon incelendikten sonra tüm kamuoyuna resmi olarak ilan edilir. Hakem denilince akla sadece spor hakemliği de gelmemeli. Aynı zamanda hukuki hakemlik gibi kavramların olduğu da bilinmeli. Hukuk mahkemelerinde veya tahkim süreçlerinde de hakemler karşımıza çıkabilmektedir.
Hakemlik Görevleri ve Sorumlulukları
Hakemin en temel görev ve sorumluluğu karşılaşmaları ve müsabakaları ya da yarışmaları kuralları ile birlikte yönetmektir. Adil ve düzenli bir şekilde yönetilen karşılaşmalar için hakemler muhakkak gereklidir. Hakemlerin görevi de bu durumda oyuncuların ve takımların bu kurallara uymasını sağlamak, denetlemek ve gerekirse yetkilerini kullanarak bunu gerçekleştirmektir.
Kuralların Uygulanması: Hakemler, müsabakanın veya yarışmanın oynandığı spor dalının kurallarına hakim olmalıdır. Oyun kurallarını ve yönetmelikleri doğru bir şekilde yorumlayarak, oyuncuların ve takımların bu kurallara uymalarını sağlarlar.
- Oyuncu ve Takım Davranışlarının Denetlenmesi: Hakemler, oyuncuların ve takımların kurallara uygun davrandığını kontrol ederler. Kural ihlalleri, düzensiz davranışlar veya hile girişimleri tespit ettiklerinde, gerekli önlemleri alır ve bunun karşılığında cezaları uygularlar.
- Oyunun Akışının Yönetilmesi: Hakemler, oyunun akışını sürdürmek için sahada veya belirlenen alanda olurlar. Oyunun başlaması, durması, oyuncuların pozisyonlarının kontrol edilmesi veya faul durumları gibi konularda karar alırlar.
- Sonuç İlan Etme: Hakemler, spor müsabakalarının sonucunu belirlerler. Kazanan takımı veya sporcuyu ilan ederler. Buna ek olarak, berabere sonuçlanan oyunlarda veya yarışmalarda ekstra süre veya penaltı vuruşları gibi sonuç belirleme yöntemlerini uygulayabilirler. Tüm bunları kurallar dahilinde yaparlar.
- Oyuncu Güvenliği Sağlama: Hakemler, oyuncuların ve seyircilerin güvenliğini sağlamak için gerekli önlemleri alır. Özellikle fiziksel temasın yoğun olduğu sporlarda, oyuncu güvenliği büyük bir öncelik taşır.
- Taraflara Bilgi Vermek: Hakemler, oyunun gidişatı ve aldıkları kararlar hakkında taraflara (oyuncular, teknik ekip, seyirciler) açıklamalarda bulunabilirler. Bu durum anlaşmazlıkları çözmeye veya oyuncuların kurallara uygun davranmasını teşvik etmeye yardımcı olur.
- Fair Play’i Teşvik Etme: Hakemler, sporun fair play (adil oyun) prensiplerine uygun bir şekilde oynanmasını teşvik ederler. Oyunun adil ve dürüst bir şekilde oynanmasını sağlarlar.
- Kararları Dokümana Aktarma: Hakemler, aldıkları kararları müsabakanın ya da yarışmanın kayıtlarına geçirirler. Bu durum gelecekteki itirazlar veya incelenmeler için önemli taşır.
- Özgürlük ve Bağımsızlık: Hakemler, dış etkilere karşı bağımsız olmalıdır. Taraftarlardan ve diğer spor dışı etmenlerden etkilenmemelidirler.
Görüldüğü üzere hakemlerin en büyük görevi oyunun kurallara uygun bir şekilde oynanmasını sağlamaktır. Bunun denetimi onların sorumluluğundadır. Kısaca spor faaliyetinin bağlı olduğu federasyonun sahadaki temsilcisi onlardır. Federasyon tarafından belirlenen görev ve yetkilere sahiptirler.
Spor Hakemleri
Spor hakemleri denilince akla ilk olarak futbol, basketbol, voleybol, tenis gelir. Hakemlik bu spor branşlarında her zaman daha çok konuşulur. Özellikle spor denilince akla gelen futbolda hakemler hakkında ciddi bir spekülasyonda vardır. Milyonlarca taraftara sahip olan spor kulüpleri de zaman zaman hakemlerle ilgili açıklamalarda bulunarak onları etki altına almaya çalışırlar. Dolayısı ile spor hakemliği her zaman daha zordur. Üstelik çokta göz önündedir. Tüm bunlara rağmen tarafsız hakemlik bütün spor dallarında önceliklidir.
Futbol Hakemleri
Futbol hakemi, hakemliğin en çok ön plana çıktığı ve konuşulduğu spor dalıdır. Çünkü milyonlarca taraftarı olan kulüpler sahada mücadele eder ve ortada ciddi miktarda paralar döner. Zaman zaman milyar dolarlık takımlar dahi karşı karşıya gelebilir. Bu nedenle hakemliğin en çok ön plana çıktığı kısım futboldur. Aynı zamanda hakem tartışmaları konusunda da en çok spekülasyonun döndüğü bölüm burasıdır.
Futbol hakeminin görevleri:
- Oyunun Başlaması ve Bitmesi: Hakem, maçın başlaması ve bitişi görevini yerine getirir. Maçın başlaması için düdüğünü çalar ve bitiş düdüğünü çalarak maçın sona erdiğini belirtir.
- Kuralların Uygulanması: Hakemler, futbol oyununun kurallarını titizlikle uygularlar. Oyunun kurallarına aykırı davranışları tespit ederek görev ve sorumlulukları kapsamında gereğini yaparlar.
- Gol ve Ofsayt Kararları: Hakemler, gol ve ofsayt kararlarını verirler. Gol olup olmadığını veya bir oyuncunun ofsayt pozisyonunda olup olmadığını belirlerler.
- Faul ve Kart Uygulamaları: Oyuncular arasında meydana gelen faulleri belirler ve gerekli cezaları uygularlar. Bu cezalar sarı kart veya kırmızı kart gibi cezaları kapsayabilir.
- Sakatlık ve Tedavi: Oyuncuların sakatlık yaşaması durumunda hakemler, oyunu durdurabilirler. Ayrıca sakat oyuncuya yardım etmek veya tedavi için sağlık personelini sahaya çağırabilirler.
- Seyirci Kontrolü: Hakemler, seyircilerin düzensiz davranışlarını ve şiddeti önlemek için gerekli önlemleri alırlar. Gerekirse maçı birkaç dakika durdurabilir ve hatta kurallar gereği erteleyebilirler.
- Oyun Zamanı Yönetimi: Hakemler, maçın süresini belirlerler ve yedek oyuncuların değişikliklerini, sakatlık sürelerini veya diğer oyun dışı durumları hesaba katarak bu süreyi yönetirler. Gerekirse maç sonuna uzatma dakikaları eklerler.
- Disiplin ve Dürüstlük: Hakemler, oyuncuların ve teknik ekibin oyunun fair play kurallarına uygun bir şekilde oynamalarını sağlamaya çalışırlar.
Özellikle futbolda son zamanlarda VAR (Video Yardımcı Hakem) uygulaması ile birlikte hakemlerin de bariz hatalar yapmasının önüne geçilmeye çalışılmıştır. Bu teknolojinin hakemlik üzerindeki etkisi konusunda da bariz fikirler ortaya çıkarmıştır.
Basketbol Hakemleri
Basketbol hakemi, futbol hakeminden sonra en çok konuşulan hakemlerden bir tanesidir. Özellikle futbola göre daha farklı görevleri vardır. Futbolda 1 tane orta hakem ve 2 tane yardımcı hakem, 1 tane de 4. hakem vardır. Ancak basketboldaki hakemler aynı zamanda kendi içlerinde masa hakemleri olarak da sınıflara ayrılmaktadır.
- Oyunun Başlaması ve Bitmesi: Hakem, maçın başlangıcı ve bitişi ile ilgili kararları alır. Maçın başlaması için topu havaya atarak oyunu başlatır. Bitiş konusunda ise süre sonunda karşılaşma tamamlanır.
- Kuralların Uygulanması: Basketbol hakemleri, oyunun kurallarını dikkatle uygularlar. Oyunun kurallarına aykırı davranışları tespit ederlerse eğer gerekli cezaları uygularlar.
- Faul ve Serbest Atışlar: Hakemler, oyuncular arasındaki faulleri belirler buna istinaden gerekli kuralı uygularlar. Bir oyuncunun serbest atış hakkı kazanması durumunda ise oyuncu serbest atış çizgisi üzerinden atış yapmaya hak kazanır.
- Oyuncu Değişiklikleri: Hakem, takımların oyuncu değişikliklerini kontrol eder. Bu değişiklikler, belirli kurallara göre yapılır.
- Zaman Yönetimi: Hakem, oyun süresini yönetir. Her periyodun veya çeyreğin süresini, oyunun durduğu ve başladığı zamanı kontrol eder.
- Disiplin ve Dürüstlük: Hakemler, oyuncuların ve teknik ekibin oyunun fair play (adil oyun) kurallarına uygun bir şekilde oynamalarını teşvik ederler. Dürüstlüğü ve sporcu etiğini koruma sorumluluğuna sahiptirler.
Hakemlerin mücadeledeki önemi bir hayli büyüktür. Hakem kararları ile birlikte takımların zaman zaman maç kazanıp kaybettikleri görülebilmektedir.
Voleybol Hakemleri
Voleybol hakemi, voleybol müsabakalarının kurallara uyup uymadığını kontrol eden kişidir. Federasyona bağlı olarak belirlenen kuralları daha adil bir şekilde oyunun oynanması için sahada uygulamakla sorumludur. Voleybolda 1 yazı hakemi, 2 çizgi hakemi, 1 masa hakemi vardır. Oyun bu hakemler ile birlikte yönetilir.
Tenis Hakemleri
Tenis hakemi, tenis karşılaşmalarının kurallar içerisinde oynanmasından sorumludur. Birkaç tür tenis oyunu bulunmaktadır. Bunlarda da hakemlerin aldığı sorumluluklar değişmektedir.
- Kort tenisi
- Masa tenisi
- Squash
- Padel tenis
- Mini tenis
Ayrıca normal bir tenis karşılaşmasın da tam 13 tane hakem vardır. Bunlar:
- 1 adet hakem
- 1 adet başhakem
- 2 adet ayak hatası hakemi
- 1 adet ağ hakemi
- 2 adet çizgi hakemi yatay
- 6 adet çizgi hakemi dikey
Bu hakemler ile birlikte 13 tane hakem kort tenisi karşılaşmasında görev yaparlar. Spor müsabakaları içinde en çok hakemin görev yaptığı karşılaşmalardan bir tanesi de tenistir.
Spor Dışı Hakemlik
Spor dışı hakemlik denilince de karşımıza aslında pek çok farklı branş çıkmaktadır. Yani hakemlik sadece spor ile karşımıza çıkmaz. Ancak hakemlik ve toplum konusu spor ile bütünleştiği için genellikle hakem denince akla spor karşılaşmaları gelmektedir. Bunun haricinde özellikle akla ilk gelen hakemlik dalları şunlardır:
- Hukuki hakemlik
- Tahkim hakemliği
- Sanat sergisi hakemliği
- Bilimsel araştırma hakemliği
- Oyun hakemliği
- Etkinlik hakemliği
Bunun gibi farklı hakemlik çeşitleri spor müsabakaları dışında da bu mesleğin devam ettiğinin en bariz göstergesidir. Ortak olan nokta ise hangi hakemlik yapılırsa yapılsın muhakkak hakemlik eğitimi alınması gerektiğidir.
Hukuk Mahkemelerinde Hakemlik
Hukuk mahkemelerinde de zaman zaman hakemlere ihtiyaç duyulabilmektedir. Bir hukuk davasının çözümü esnasında hakemlere ihtiyaç çıkabilir. Genellikle davalara 3. taraf sıfatı ile dahil olan hakemler konuya daha hızlı çözüm sağlanabilmesi adına orada bulunurlar ve görüşleri alınır. Hukuki anlamda uyuşmazlıkların çözümü kapsamında yapılan bu değerlendirme sürecinde bazı zamanlarda durum mahkemeye dahi gitmeden arabulucu vs. çözüm araçları ile çözülebilmektedir.
Mahkemelerde her gün görülen binlerce dava çoğu zaman diğer davaların daha geç çözülmesine olanak sağlayabilir. Hukuki anlaşmazlıkların çözümü söz konusu olduğunda ise çoğunlukla zaman içerisinde geçen süreç önem arz etmektedir. İşte bu noktada da hukuk mahkemelerindeki süreçlere vakıf olmak ve bu süreçler kapsamında gereken çözümleri bulmak önem arz eder. Bu noktada da çözümler hakemlerde saklı olabilir.
Ticaret Hakemleri
Hukuk hakemleri de ticaret hakemleri ile aynıdır. Bir taraf hukuki anlaşmazlıkları çözüme kavuştururken diğer tarafta ticari anlaşmazlıkları çözüme kavuşturmak için mücadele eder. Ticaret hakemleri genellikle ticaret konusunda firmaların, bireylerin yaşadığı konularda 3. taraf bir gözlemci vasfı ile görüş bildirirler. Onun haricinde bir görüş bildirme şansları yoktur. Günümüzde bu hakemlere en çok uluslararası anlaşmazlık söz konusu olduğunda fikir alışverişi için başvurulmaktadır.
Hakem Olma Süreci ve Eğitim
Hakem eğitimi almak hakem olma sürecinde yapılması gereken ilk şeydir. Bunun için bir takım şartların yerine getirilmiş olması gerekir. Bunlar:
- 18 yaşından büyük 30 yaşından küçük olmak
- En az lise dengi bir okuldan mezun olmak
- Belirli kuruluşlar tarafından verilen eğitimlere katılmak
- Atletik bir yapıya sahip olmak
- Yazılı sınavdan başarıyla geçmek
- İl Hakem Kurulu tarafından beyan edilen evrakları eksiksiz bir şekilde tamamlamak ve ilgili yere teslim etmek
- Sağlık raporu almak
- Türkiye Cumhuriyeti kimlik kartına sahip olmak
Bunun gibi şartları karşılayan kişiler hakem olmak için başvuru yapabilirler. Böylece hakemlik eğitimi alarak spor müsabakalarında hakem olabilirler.
Spor Hakemi Olma Süreci
Spor hakemi olmak için yukarıda belirttiğimiz şartları taşıyan herkes başvuru yapabilir. Bunun yanında iyi bir hakem olmak için ise objektif olmak, mesleği sevmek, iyi bir gözlem yeteneğine sahip olmak, çözüm üretebilmek, öfke kontrolüne sahip olmak, iyi bir çalışma temposuna uyum sağlamak, takım çalışmasına yatkın olmak gibi bireysel beceriler önem arz eder. İyi bir hakemlik kariyeri sahibi olabilmek için muhakkak bu süreçlerin üzerinden gelinmesi gerekir.
Hukuki Hakemlik Eğitimi
Hukuki hakemlik eğitimi de bireyleri hukuki alanda hakem olmaya hazırlamak için verilir. Yorucu ve uzun bir eğitim sürecinin ardından kişi hukuki hakem olarak adlandırılabilir. Hakemlik süreci hakkında bilgi kazanmak, hukukun temel prensiplerine sahip olmak gibi kavramların kişiye geçtiği, benimsendiği ve öğrenildiği yer hukuki hakemlik eğitiminin olduğu yerdir.
Teknolojinin Hakemlik Üzerindeki Etkisi
Teknoloji ile birlikte hem spor karşılaşmalarında hem de hukuki olaylarda hakemlerin üstlendikleri roller hafiflemiştir. Eskiden yoruma dayalı olarak yapılan ve tahminler ile sonuca gidilen durumlar artık giderek daha da azalmaktadır. Çünkü olayların çözülmesi son derece basit bir hal alırken aynı zamanda hakemlikte zorluklar konusunda da gerekli adımlar atılmıştır. Dolayısı ile teknolojik gelişmeler hakemlerin üzerine düşen sorumluluğun azalmasına neden olmuştur.
VAR (Video Yardımcı Hakem) Sistemi
VAR uygulaması ile birlikte pek çok hatanın önüne geçilmeye başlanmıştır. VAR (Video Yardımcı Hakem) uygulaması kapsamında pek çok kötü durumdan dönülmüş ve hakemlerde rahatlamıştır. Burada önemli olan nokta hakemlerin dikkatli bir şekilde çalışmaları ve VAR ile iletişim halinde olunmasıdır. VAR ise hakemlere %100 olmayan hiçbir konuda yardımcı olmamakta ve hakem kararını değiştirmemektedir.
Fair Play ve Hakemler
Hakemlerin sahada üstlendikleri rollerden bir tanesi de Fair Play ve Hakemler konusudur. Fair Play konusunda hakemler belirli bir standardı yakalamalı ve çevrelerine örnek olmalıdır. Özellikle kazanma arzusu içerisinde bulunan oyuncuların Fair Play kurallarını zaman zaman hiçe saymalarının önüne geçmek, sporun gerçek ruhunun Fair Play olduğunu unutmamak gerekir. İşte bu nedenle hakemler sahada sadece kuralları uygulayan ve uygulatan değil aynı zamanda Fair Play kapsamında oyunun gidişatını kontrol etmeye çalışan kişilerdir.
Hakemlerin Kariyer Yolları
Hakemlik dereceleri özellikle spor konusunda son derece fazladır. Amatör spor hakemliğinden profesyonel spor hakemliğine adım atan hakemler için direkt olarak Süper Lig karşılaşmaları verilmez. 2. Lig maçları, 1. Lig maçları vb. tüm kategorilerde hakemler görev yapar ve başarıları ile birlikte bir üst tura yükselmeye hak kazanırlar. O nedenle önlerinde kariyer açısından uzun bir yol bulunur.
Hakemlerin Rolü Toplumda ve Sporun Gelişiminde
Spor etiği kapsamında da hakemlerin rolü oldukça büyüktür. Hakemler özellikle toplumda Fair Play ile anılmalıdır. Onlar spor konusunda uygulayan, uygulatan kişilerdir. Adlarının ise sporun gelişimi noktasında Fair Play çerçevesinde anılması, giyimlerine ve kuşamlarına dikkat etmesi önemlidir. Hakemlerin herkes ile görüşebilmesi de etik olmayabilir. Mesela kulüp başkanları ile birlikte görüntü vermeleri onların kariyerleri açısından olumsuz etkiler ortaya çıkartabilir.
Hakemlerin İstikrarlı ve Tarafsız Olması
Hakemlik istatistikleri her maçta gözlemci tarafından tutulur. Bu nedenle hakemlerin istikrarlı bir görüntü vermeleri onların yükselmesi için önemlidir. Mesleğe en düşük noktadan başlayan hakemlerin yükselmesinde muhakkak istikrar konusu önem arz etmektedir.
Hakemlikte İyi Bir Hakem Olmanın Sırları
Hakemlik ilkeleri gereği iyi bir hakem olmak oldukça önemlidir. Bunun için şu kurallara hakemlerin iyi bir şekilde sahip çıkmaları gerekir:
- Kuralları iyi bilmek
- Tarafsız olmak
- İyi gözlem yeteneğine sahip olmak
- İyi karar verebilme yeteneğine sahip olmak
- İyi bir iletişim becerilerine sahip olmak
- Fiziksel olarak sürekli hazır olmak
- Etik ilke ve normlara bağlı kalmak