Spor, tüm dünyada ilgiyle takip edilmektedir. Dünyada en çok takip edilen spor branşlarından biri de futboldur. İngiltere’de doğan ve gelişen futbol, kolonicliğin de etkisiyle Güney Amerika’ya da yayılmıştır. Avrupa kıtasında milyonlarca insanın takip ettiği bu oyun, giderek büyümüş ve dünyanın en çok izlenen sporu olmuştur. Birçok kişi, desteklediği takımı vee n sevdiği oyuncuları izlemek için binlerce kilometre yol kat etmektedir. Futbolun tüm dünyada bu kadar takipçisinin olmasının sebeplerinden biri de oyunun kurallarının basit olmasıdır. Futbol kuralları, basit ve sadedir. Bu nedenle futbol oynamak isteyen birçok kişi, kuralları çabukça öğrenebilmektedir. Futbolun bu kadar yaygın olmasındaki bir diğer neden de oyunun hemen her yerde oynanabiliyor olmasıdır. Futbol oynamak için gerekli olan tek ekipman futbol topudur. Profesyonel alanda farklı olsada bir sokaktaki çocuklar dahi futbol topuna sahip olduklarında futbol oynayabilirler. Bu nedenle futbol sporu, tüm dünyada milyarlarca kişi tarafından takip edilmektedir. Bunun sonucunda da futbol, dünyadaki en büyük spor endüstrilerinden biri haline gelmiştir. Futbol kuralları, bu süreçte sürekli değişmekte ve gelişmektedir.
Futbolun İngiltere’de doğduğu ve geliştiği Kabul edilse de oyunun tarihi çok eskiye dayanmaktadır. Uluslararası Futbol Federasyonları Bilriği (FIFA), futbola benzeyen en eski oyunun MÖ 300 yıllarında Çin’de oynandığını ifade etmektedir. O zamanlar Cuju adı verilen oyunun askeri eğitim amacıyla oynandığı tespit edilmiştir. Cuju oyununda hedef, el ve kol kullanmadan topu kaleye sokmak, yani gol atmaktır. Bu açıdan bakıldığında Cuju oyununun futbola çok benzediğini rahatlıkla söyleyebiliriz. FIFA da bu oyunu, futbolun en eski hali olarak kabul etmektedir. Dolayısıyla bizim bildiğimiz futbol kuralları, aynı zamanda modern futbol kuralları olarak da bilinmektedir.
Çin’den sonra Orta Çağ’da Avrupa’da da futbol oynanmıştır. Galler, İtalya ve Fransa gibi ülkelerden futbola benzeyen oyunların oynandığına dair kanıt bulunmuştur. Modern futbol olarak bilinen oyun ise 19. Yüzyılda İngiltere’de ortaya çıkmıştır. Bu dönemde İngiltere’deki yatılı okul kültüründen hareketle takım olmak ve bir oyun oynamak önemlidir. Bu nedenle her özel okulun bir spor tkaımı bulunmaktadır. Ancak bunun profesyonel futbola dönüşmesi, 19. Yüzyılın ikinci yarısında gerçelekleşti. 1800’lü yıllarda her bölge kendi kuralları kapsamında futbol oynuyordu. Ancak 1857’de dünyadaki ilk futbol takımı Sheffield Football Club’ın kurulmasından sonra kuralların merkezi olması ihtiyacı doğdu. Ve bunun sonucunda İngiltere’den doğan oyun, günümüzde tüm dünyada ilgilyle takip edilmeye başlandı.
Futbol Kuralları Nelerdir?
Futbol, her yerde oynanabilen bir oyundur. Bu nedenle futbol kuralları da oldukça basittir. Futbol, 11 kişilik iki takımın bir sahada mücadele ettiği oyundur. FIFA, futbol sahasının ölçüsünü 105×68 metre olarak belirlemiştir. Bu oyunun amacı çok basittir. İki takımın da uzunluğu 7,32 metre, yüksekliği de 2,44 metre olan birer kalesi bulunmaktadır. Oyunun temel amacı, topu kaleye sokarak gol atmaktır. Futbol oyununun süresi 90 dakikadır. Bu 90 dakika, 45 dakikalık 2 devre halinde oynanmaktadır. 90 dakika sonucunda daha fazla skor yapan takım maçı kazanır. Futbol kuralları, bu oyunun çevresinde oluşturulmuş olan kurallardır. Günümüzde futbol oyun kuralları, Uluslararası Futbol Birliği Kurulu (IFAB) tarafından belirlenmektedir. IFAB, futboldaki en büyük yönetim kuruludur. Bu kurulun aldığı kararlar ve yaptığı Kural değişiklikleri tüm spor federasyonları açısından bağlayıcı niteliktedir. Futbol oyunu genel olarak çok basit bir oyundur, bunu bir önceki bölümde de belirttik. Futboldaki en önemli oyun kuralı, oyuncuların ellerini ve kollarını kullanmalarının yasak olmasıdır. 11 kişilik takımda ellerini kullanabilen yalnızca bir oyuncu bulunur. Bu oyuncu da kalecidir. Kalecilerin asıl görevi, kaleye gelen topları kurtarmaktır. Bu nedenle bu oyuncuların topa elle müdahale etmeleri serbesttir. Kaleci dışında herhangi bir oyuncunun, taç atışı dışında, topa elle dokunması ve elle oynaması yasaktır. Bunun dışında futbolda elbette ki birçok Kural bulunmaktadır.
IFAB, futbol kurallaırını 17 ana maddeye ayırmıştır. Bu 17 ana madde aşağıdaki gibidir:
- Oyun alanı
- Top
- Oyuncu sayısı
- Oyuncuların ekipmanları
- Hakem
- Yardımcı Hakemler
- Maç süresi
- Oyunun başlaması/oyunun tekrar başlaması
- Topun oyunda/oyunun dışında olması
- Gol atma
- Ofsayt
- Faul
- Direkt ve Endirekt Serbest Vuruşlar
- Penaltı vuruşu
- Taç Atışı
- Kale vuruşu
- Köşe vuruşu
IFAB, tüm oyun kurallarını bu 17 madde etrafında belirlemektedir. Kurul, gerekli gördüğü yerlerde Kural değişikliği de yapabilmektedir. Futbolda en çok değişen kurallar arasında elle oynama kuralı bulunmaktadır. Elle oynama kuralı sık sık değişmektedir. Bunun dışında kaleciye geri pas kuralı da değişen önemli kurallardan biridir. Bu kuralların değişmesindeki ana sebep, oyunun daha iyi ve akıcı bir şekilde oynanabilmesidir. Futbolun tüm dünyada ilgiyle takip edilmesi, sporla ilgilenen birçok kişinin kurallara hakim olmasını da beraberinde getirmektedir.
Futbol Oyun Kuralları
Futbol oyun kuralları, az önce de belirttiğimiz gibi IFAB tarafından belirlenir. Dünyada neredeyse tüm ülkelerde profesyonel bir şekilde futbol oynanmaktadır. Bu nedenle IFAB’ın belirlediği bu kurallar, tüm ülkeler açısında bağlayıcı niteliktedir. Futbol kuralları belirleme yetkisine kurul olan IFAB, tüm ülke futbol federasyonlarına bir Kural kitapçığı gönderir. Kurallarda herhangi bir değişiklik yapıldığında bu kitapçık güncellenir.
Oyunun kuralları aslında 17 maddeden oluşmaktadır. Ancak Video Yardımcı Hakem (VAR) ve Gol Çizgisi teknolojisi gibi teknolojilerin protokolünü belirleyen kurul da IFAB’dır. IFAB’ın Kural kitabının tamamına kurulun internet sitesinden erişim sağlanabilir. Kitabın Türkçe çevirisi için Türkiye Futbol Federasyonu’nun web sitesi de kullanılabilmektedir.
Futbol Hakem Kuralları
Modern futbol, 11 kişilik iki takımın sahada mücadele ettiği ve bir hakem ekibinin maçı yönettiği bir oyundur. IFAB kurallarına göre hakemin yetkilerini belirleyen kurallar, 5. Kuraldır. Herhangi bir futbol maçı, hakem ekibi tarafından yönetilse de bu ekip arasında tam yetki sahibi olan yalnızca bir hakem bulunur. Bu da orta hakem olarak bilinmektedir. IFAB, hakemlerin kararlarını oyunun Ruhuna uygun olarak vermesini talep etmektedir. Futbolda oyunla ilgili karar verebilen tek kişi hakemdir. Hakemin verdiği kararın dışına çıkmak da yasaktır. Hakem, futbol maçını yöneten kişidir ve maçta olacaklara karar verir. Hakemlerin zorunlu ekipmanları şunlardır:
- Düdük
- Saat
- Sarı ve kırmızı kart
- Not defteri
Müsabakada görevli olan herhangi bir hakemin bu ekipmanları yanında bulundurması zorunludur. Bunlar dışında ekipmanlar da hakemler tarafından kullanılmaktadır. Hakem, maç sırasında birk arar verdiğinde düdüğünü çalar ve belli bir hareket yapar. Yani futbol maçında hakemin her hareketi bir kararı ifade etmektedir. IFAB’ın Kural kitabında bu işaretler belirtilmiştir.
Futbol sahasında hakemler 1 orta hakem, 2 yan hakem ve 1 de dördüncü hakem olmak üzere 4 kişidir. Video Yardımcı Hakem uygulamasının da başlamasıyla maçı yöneten hakemlerin sayısı artmıştır. VAR hakemleri stadyumda bulunmak zorunda olmasa da maçla görevli olurlar. VAR ile ilgili protokol de IFAB tarafından açıkça belirtilmiştir. Bu kapsamda futbol maçında sahada en güçlü kişinin hakem olduğunu Rahat bir şekilde ifade edebiliriz. Hakem, genel olarak faul, gol, maçın başlaması ve bitmesi, uzatmalar, oyuncu değişiklikleri gibi oyunun birçok yönünde direkt olarak yetki sahibidir. Örneğin hakem düdüğünü çalmadan oyuncu serbest vuruş kullanamaz, eğer kullanırsa serbest vuruş tekrarlanır. Hakemler aynı zamanda iki adet kart bulundururlar. Futbol oyununda bu kartlar önem taşımaktadır. Sarı ve kırmızı kartlar oyundaki cezalardır. Kırmızı kart gören bir oyuncu oyundan ihraç edilir ve takımı 1 kişi eksik oynar. 2 adet sari kartın karşılığı da bir kırmızı karttır.
Futbol maçını yöneten kişi olan hakem, sahadaki yetki sahibi olarak maçın tek hakimidir.
Futbol Faul Kuralları
Futbolda en önemli kurallardan biri de faul kuralıdır. Futbolda rop kapmak için rakiple fiziksel mücadeleye girmek serbesttir. Ancak bu mücadelenin şiddeti önem taşımaktadır. Fiziksel mücadelenin şiddeti arttığında hakem faul kararı verir. Faul yapılan yerden serbest vuruş kullanılır. Hakem, faulün şiddetine göre faul yapan oyuncuyu cezalandırabilir. Bu ceza sözlü ikaz, sari kart veya kırmızı kart şeklinde olabilir. Kırmızı kart gören oyuncu, oyundan ihraç edilir ve bu oyuncunun takımı, maçın kalan süresini eksik oyuncuyla tamamlar. Kırmızı kart gören oyuncu, takımının sonraki maçında forma giyemez. Bu ceza birden fazla maç boyunca da olabilir. Cezanın ağırlığı, kırmızı kart gören oyuncunun yaptığı faulün sertliğine bağlıdır. Ancak iki sari karttan sonra kırmızı kart gören oyuncunun cezası 1 maçtır. Futbolda en önemli faul kurallarından biri de el kuralı olmaktadır. Futbol oyununda kaleciler dışında herhangi bir oyuncunun topa elle müdahale etmesi yasaktır ve cezası serbest vuruştur.
Futbolda ceza sahası içinde yapılan fauller, penaltı vuruşunu gerektirir. Penaltı vuruşunda top penaltı noktasına konur ve penaltıyı kullanan takımdan bir oyuncu bu vuruşu kullanır. Penaltı vuruşu, futboldaki en büyük avantajlardan biridir. Bunun sebebi, penaltıların %80 gibi büyük bir ihtimalle golle sonuçlanıyor olmasıdır.
Ofsayt Kuralı
Futboldaki en önemli kurallardan biri de ofsayt kuralıdır. Ofsayt, futboldaki hücum kurallarının en önemlisidir. Bu kuralın amacı, defans yapan takımın dezavantajlı ve haksız bir pozisyonda yakalanmamasıdır. Ofsayt kuralına göre hücum eden takımın en ilerdeki oyuncusu, savunma yapan takımın en gerideki ikinci oyuncusundan ilerde olmamalıdır. Bu Kural, futbol kamuoyunda birçok tartışmaya neden olmuştur. Ofsayt kuralı, modern futbolun başladığı tarih olan 1863 yılından buy ana futbolda vardır.
Video Yardımcı Hakem(VAR) sistemi de genel olarak ofsayt pozisyonlarıyla yakından ilgilenmektedir. Futbol sahasında bulunan ve yan hakem olarak da adlandırılan yardımcı hakemler, ofsayttan sorumludur. Sahadaki iki taç çizgisi üzerinde konumlanan hakemler, ofsayt takibi için iki yarı sahayı paylaşırlar. Hücum oyuncusu topla oynadığı anda takım arkadaşı en son savunma oyuncusundan öndeyse oyuncu ofsayt pozisyonunda Kabul edilir ve oyuncunun konumuna göre savunma yapan takım endirekt serbest vuruşla oyuna başlar. Günümüzde teknolojinin futbola girmesiyle VAR sistemi, ofsayt pozisyonlarına müdahale edebilmektedir. Bunun sonucunda atılan goller VAR kararıyla iptal olabilir ya da iptal edilen gol, VAR kararıyla geri döndürülebilir.
Ofsayt kuralının futbolda uygulanmasındaki amaç, hücum eden takımın haksız yere avantaj sağlamasına engel olmaktadır. Bu kuralda sık sık değişiklik yapılmıştır, günümüzde de ofsayt kuralı futbolun tüm paydaşları tarafından tartışılmaktadır. Dolayısıyla bu kuralın değişmesi gündemdedir.
Futbol Penaltı Kuralı
Futbolda ofsayt dışındaki en önemli kurallardan biri de penaltı kuralıdır. Penaltı vuruşunun meydana gelmesi için defans yapan takımdaki herhangi bir oyuncunun kendi ceza sahası içinde hücum eden bir oyuncuya toplu veya topsuz alanda faul yapması gerekmektedir. Gelişen ve değişen teknoloji ile VAR hakemleri, penaltı pozisyonlarını da izleme ve maçın orta hakemini pozisyonu tekrar izlemeye davet edebilir. Bu inceleme sonucunda maçın hakemi verdiği kararı değiştirebilir. Penaltı atışı, penaltıyı kazanan takımdaki bir oyuncu tarafından kullanılır. Bu atış için top ceza sahasındaki penaltı noktasına konur. Penaltı vuruşu sırasında da uyulması gereken birtakım kurallar bulunmaktadır.
Penaltıyı kullanan oyuncunun topa gelirken rakip kaleciyi yanıltmamak adına kesintisiz harekette bulunması gerekmektedir. Bu kural ihlal edilirse hakem penaltı vuruşunu tekrar ettirebilir. Ayrıca, penaltı vuruşu sırasında kalecinin en az bir ayağının kale çizgisi üzerinde bulunması gerekmektedir. Kalecinin bu kuralı ihlal etmesi ve penaltının golle sonuçlanmaması durumunda hakem, kendi inisiyatifi veya VAR incelemesiyle atışı tekrar ettirebilir.
Son olarak penaltı vuruşu sırasında atışı kullanan oyuncu ve kaleci dışındaki tüm oyuncuların ceza sahasının ve yayın dışında bulunması gerekmektedir. Bu kuralın amacı da penaltının golle sonuçlanmaması durumunda oyuncuların haksız avantaj sahibi olmasını engellemektir. Hakem, bu kural ihlal edildiğinde penaltı atışının golle sonuçlanıp sonuçlanmadığına bakmadan atışı tekrar ettirebilir.
Ayrıca, penaltı vuruşunda özel kurallar da bulunur. Bunlardan biri, atış sonrasında topun direkten dönüp oyun sahasına gelmesiyle ilgilidir. Böyle bir durumda, atışı kullanan oyuncu, topu tamamlayıp kaleye gönderemez, ancak bir takım arkadaşı, direkten dönen penaltıyı gole çevirebilir. Atışı kullanan oyuncu, topun kaleciden gelmesi halinde ise gol yapabilir. Bir diğer kural da temdit penaltısıyla ilgilidir. Temdit penaltısı, atıştan sonra sonuçtan bağımsız olarak devrenin ya da maçın biteceği anlamına gelir. Böyle bir durumda penaltı vuruşu tamamlanamaz. Temdit penaltısı söz konusu olduğunda hakem bu durumu oyunculara belirtmekle yükümlüdür.
Penaltı vuruşları, maç sırasında meydana gelebilir. Bir diğer seçenek de elemeli maçlarda galip tarafı belirlemek için yapılan seri penaltı vuruşlarıdır. Bu durumda her takım beş penaltı kullanır, eğer bu beş penaltı sonucunda eşitlik bozulmazsa iki takım da birer penaltı kullanır. Örneğin ilk 5 penaltı atışı sonrasında 5-5’lik eşitlik olduğunda altıncı penaltılar kullanılır, ilk takım penaltıyı kaçırıp ikinci takım atışı gole çevirdiğinde maçın ve eşleşmenin kazananı ikinci takım olur.
Futbol Topu Özellikleri
Futbol, topla oynanan bir oyundur. Futbol topu, bu topun büyüklüğü ve ağırlığıyla ilgili kurallar da IFAB tarafından belirtilmiştir. Bu kurallar, IFAB’ın ikinci maddesinde belirtilmiştir. Bu kurallara göre futbol topunun öncelikle küre şeklinde olması gerekmektedir. Bu şekil dışındaki diğer şekillerde topun değişmesi gerekir. IFAB’ın belirlediği kurallar çerçevesince futbol topunun çevresi 68-70 cm arası olabilir. Topun ağırlığı da, yine IFAB’ın belirlediği üzere 410-450 gr arasında olmalıdır. IFAB, ideal futbol topunun içindeki havanın basıncının da deniz seviyesinde 0,6-1,1 atm olmasını talep etmektedir.
Profesyonel futbolun oynanabilmesi için bu kuralların tamamına uyulmalıdır. Bu nedenle maç görevlileri ve hakem heyeti, maçtan önce topu kontrol eder. Bu kişiler, maç öncesinde saha durumunu da kontrol edebilir. Örneğin kale filelerinde bir delik olması halinde bu onarılmadan maç başlatılmaz.
Futbol Ayakkabısı Nasıl Olmalı?
Futbol kuralları, oyunun gelişmesini hedeflemektedir. Futbol, çim sahada oynanan bir oyun olduğundan futbol ayakkabısı çok önemlidir. Amatör oyunlarda saha suni çim olabilmektedir. Bu nedenle futbol ayakkabılarının çok fazla değişik varyasyonu vardır. Ancak profesyonel futbol oynamak için gerekli ayakkabı türü çivili krampondur. Oyuncuların kramponları da maç öncesinde hakemler tarafından kontrol edilir. Ayakkabıların uygun olmaması durumunda oyuncuların sağlık sorunları yaşaması muhtemeldir. Bu nedenle kramponlar önem taşımaktadır.
Futbol ayakkabısı çivili krampondur. Futbolun fiziksel temasa açık bir oyun olduğu düşünüldüğünde oyuncuların bu nedenle sakatlık yaşamaları mümkündür. Bu yüzden tüm futbolcuların sahada koruyucu ekipmanlarını kullanmaları gerekmektedir. Bu nedenle futbolcular, tekmelik gibi koruyucu ekipmanlarını üzerlerinde bulundurmalıdır. Futbol ayakkabısının üst kısmı da topa en iyi şekilde yön verebilmek amacıyla tasarlanmaktadır.