Voleybol Kuralları

Salon sporları arasında en popüler olan sporlardan biri de Voleybol’dur. Kadın milli takımımızın 2023 yılındaki Milletler Ligi ve Avrupa şampiyonlukları sonrasında ülkemizde voleybola olan ilgi de kat kat artmaktadır. Bir voleybol ülkesi olan Türkiye’de bu başarıların gelmesi tabii ki bir gurur kaynağıdır. Kökleri Amerika Birleşik Devletleri’ne dayanan Voleybol, yaklaşık 140 yıldır tüm dünyada oynanmaktadır. Bir takım sporu olan voleybol, fiziksel temasın bulunmadığı ender takım sporlarından biridir. Voleybol oyunu, file ile ortadan ikiye bölünmüş bir alanda oynanır. Voleybol takımları da 6 oyuncudan oluşur. Oyunun amacı, topu eller ve kolları kullanarak karşı tarafa gönderme ve rakip oyunculardan önce topun yere vurmasını sağlamaktır.

Voleybolun tarihi, basketbola benzer bir şekilde Amerika Birleşik Devletleri’nin Massachsetts eyaletinde bulunan Genç Erkekler Hristiyan Birliği (YMCA) adlı spor kulübüne dayanmaktadır. Bu kulüpte çalışan bir beden eğitimi öğretmeni olan William G. Morgan, 1895 yılında bu oyunu icat etmiştir. Oyunun mucidi olan Morgan, bu oyuna ilk olarak mintonette adını vermiştir. Ancak daha sonra oyun, voleybol ismini almıştır. Oyunun adı, top yere sekmeden vuruş yapmak olan vole kelimesinden gelmektedir. Tarihteki ilk voleybol kuralları, bu oyunun mucidi olan Morgan tarafından yazılmıştır. Voleybol oyunundaki kurallar, 1916 yılında YMCA ve Üniversiteler Ulusal Spor Birliği’nin (NCAA) katkılarıyla düzenlenmiştir.

Voleybol Kuralları

Voleybol’un Avrupa’da tanınması ise I. Dünya Savaşı’na dayanmaktadır. Bu yıllarda Avrupalılar da Amerikalı askerlerden bu oyunu öğrenmiştir. Voleybol sporu, uzun yıllar boyunca uluslararası bir federasyon olmaksızın, bağımsız bir şekilde ilerlemiştir. Uluslararası Voleybol Federasyonu (FIVB), ancak 1947 yılında kurulmuştur. Erkek voleybolda ilk dünya şampiyonası 1949, kadın voleybolda ise 1952 yılında oynanmıştır.

Voleybolun dünyada ün kazanmasından uzun bir süre sonra kurulan FIVB, günümüzde 169’dan fazla üye ülkeye sahiptir. Organizasyonun merkezi ise İsviçre’nin Lozan kentinde bulunmaktadır. Voleybol, yaklaşık 60 yıldır olimpik bir spordur. Voleybol ilk defa Japonya’nın Tokyo kentinde düzenlenen 1964 Yaz Olimpiyat Oyunları’nda yer almıştır. O yıldan bugüne voleybol hem erkekler hem de kadınlarda olimpiyatlarda var olan bir spordur.

Voleybolda oyun alanı, 18×9 metre uzunluğunda bir dikdörtgendir. Oyun alanının her yönünde 3 metrelik bir serbest alan bulunmaktadır. Voleybol oyun alanı üzerinde 5 cm genişliğinde çizgiler bulunmaktadır. Bu çizgiler aşağıdaki gibidir:

  • Sınır çizgileri: Oyun alanını belirleyen çizgilerdir. Bu çizgiler oyun alanına dahildir.
  • Orta çizgi, oyun alanını ortadan ikiye böler. Takımların sahasını belirten çizgilerdir.
  • Hücum çizgisi: Her takımın yarı sahasında bulunur ve orta çizgiye 3 metre mesafededir. Takımın hücum bölgesini belirlemektedir.

Voleybol kuralları gereğince filenin yüksekliği de belirlenmiştir. Voleybol filesi, erkeklerde 2,43, kadınlarda ise 2,24 metre yüksekliğindedir. Filenin başında ve sonunda 1,80 metre uzunluğunda ve 10 mm çapında antenler bulunmaktadır. 

Voleybol topu ise 260-280 gram ağırlığında, çevresi de 65-67 cm olan küre şeklinde bir toptur. Voleybol topunun iç basıncı da FIVB kurallarına göre belirlenmiştir. Bu değer 294,3-318,82 mbar’dır.

Voleybol Kuralları Nelerdir?

Voleybol, FIVB’in belirlediği bir dizi kurala göre oynanmaktadır. Bu kurallar oldukça çeşitlidir. Voleybol kuralları gereğince oyuncuların tehlikeli, rakibi sakatlayabilecek veya kendine avantaj sağlayacak herhangi bir eşyayı oyun süresince kullanması veya üstünde bulundurması yasaktır. Voleybol, 3 hakem tarafından yönetilmektedir. Baş hakem, filenin hizasında, hatta biraz üzerinde konumlanıp oyunu izler ve maçtaki tüm kararları verir. Bunun dışında her iki takımın yarı sahasında bulunan çizgi hakemleri de topun oyunda olup olmadığını kontrol eder. Bu hakemler, elleriyle işaret yaparak baş hakeme yardımcı olmaktadır. Teknolojinin gelişmesi sayesinde tüm spor dallarında hakemlik müessesesi, teknolojik imkanlardan faydalanmaktadır. Voleybolda da özel kameralar kullanılarak pozisyonlar tekrar izlenebilmekte ve hatalar en aza indirilebilmektedir.

Voleybol, profesyonel arenada 5 set üzerinden oynanan bir oyundur. Yani 3 set kazanan takım, maçı da kazanmış sayılmaktadır. Liglerde ise puan hesabı önemlidir. Voleybolda her maçın değeri 3 puandır. Maçı kazanan takım, maçın skoruna göre 2 veya 3 puan alır. Eğer setler 3-0 veya 3-1 sona erdiyse maçın galibi 3 puanın tamamını alır. Maçın 3-2 bitmesi durumunda ise galip olan takım 2, mağlup olan takım ise 1 puan alır. Bir seti kazanmak için takımların ulaşması gereken sayı 25’tir. Sette 24-24 eşitlik sağlanması durumunda ise set, herhangi bir takım 2 farklı öne geçene kadar oynanır ve 2 fark yakalandığında sona erer. Oyunda yalnızca 5. Sette 15 sayıya ulaşan takım maçı kazanır. Eğer 5. Sette 14-14 eşitlik sağlanırsa set, takımlardan herhangi biri 2 farklı öne geçene kadar devam eder.

Voleybolda toplam 6 oyuncu, belli pozisyonlara göre oyun alanında yer almaktadır. Takımın yarısı hücum çizgisinin arkasında, diğer yarısı da hücum bölgesinde bulunur. Oyundaki pozisyonlar şu şekildedir:

  • Pasör
  • Pasör Çaprazı
  • Smaçör
  • Orta oyunucu
  • Libero

Voleybolda libero, takımdan farklı bir forma giymektedir. Bunun sebebi, liberonun sadece savunma görevinde bulunmasıdır. Genel olarak libero olan oyuncular, daha kısa boylu olurlar. Bunun sebebi ise ağırlık merkezlerinin yere daha yakın olmasından dolayı bu oyuncuların topa daha hızlı bir şekilde ulaşabiliyor olmasıdır. Voleybol oyununda pozisyon bilgisi büyük bir öneme sahiptir. Çünkü maç boyunca oyuncular pozisyon değiştirmektedir. Bu nedenle tüm oyuncuların pas ve oyun görüşü gibi temel konularda belli bir düzeyde olması gerekmektedir.

Genç nesillerin voleybolu sevmesi ve voleybola alışması için ülkemizde mini voleybol da oynanmaktadır. Mini voleybol ibaresi, genç, hatta çocuk yaştaki oyunculara işaret etmektedir. Bu oyun voleybolun aynısı olmakla birlikte mini voleyboldaki asıl amaç kazanmaktan çok keyifli vakit geçirmektir. Mini voleybol kuralları da buna göre düzenlenmiştir. Mini voleybol oyunu, 10 dakika süren ve oyunun sonunda daha fazla sayı atan takımın maçı kazandığı bir oyundur. Bu oyun, az önce de belirttiğimiz üzere gençlerin voleybola ısınmasını sağlamayı hedeflemektedir. Mini voleybolda saha 9×6 metredir. Filenin yüksekliği normaldekinden daha kısadır. Bununla beraber voleybol topu da daha hafiftir. Mini voleybol oyunu, en fazla 8 kişilik takımlarla oynanır. Mini voleybolda oyun alanında 4 oyuncu bulunmaktadır.

Voleybol, fiziksel temas oyunu değildir.  Voleybol kuralları da bu duruma göre belirlenmektedir. Bu nedenle voleybol, futbol ve basketbol kadar sert bir spor değildir. Ancak sürekli hareket gerektirdiğinden oyuncuların fiziken iyi durumda olmaları çok önemlidir. Voleybol, ayrıca top karşılamaya dayalı bir spor olduğundan oyunda hiç sertlik olmadığını söylemek de doğru olmaz. Oyunda servis ve smaç hızları saatte 100 kilometreyi geçebilmektedir. Bu da voleybol her ne kadar temaslı bir oyun olmasa da oyunun sertliğini gösteren detaylardan biridir.

Voleybol, tüm dünyada ilgiyle takip edilmektedir. Yazının başında da belirttiğimiz üzere, Türkiye, dünya voleybolunda önde gelen ülkelerden biridir. Ülkemiz, özellikle kadın voleybolunda dünyadaki en başarılı birkaç ülkeden biridir. Bunun başlıca sebepleri arasında ülkemizde voleybola verilen değer, sporcu yetiştirme ağı, tesis kalitesi gibi faktörler gelmektedir. Türkiye’deki kulüplerin voleybola yaptıkları yatırım da azımsanamayacak düzeydedir. Dünya voleybolunda önde gelen birçok oyuncu, Türkiye’de forma giymiş ve ülkemizin voleybol kültürünün gelişmesinde önemli katkıda bulunmuşlardır. Doğru planlama ve yapılanma ile sporda başarılı olan Türkiye, tüm dünyaya örnek olmaktadır.

Voleybol Oyun Kuralları

Voleybol temel kuralları konusunda gerekli bilgileri yazının önceki bölümlerinde paylaştık. Yazının ikinci bölümünde ise voleybolun kurallarını, oynanışla ilgili detayları açıklayacağız. Bir voleybol maçında takımlar 12’ye kadar oyuncu kullanabilir. Bu oyuncuların 6 tanesi sahada bulunmalıdır. Voleybolda her takımın, her set için 6 oyuncu değiştirme hakkı bulunmaktadır. Takımlar, aynı anda birden çok oyuncu değiştirebilmektedir. Voleybol oyunu servisle başlar. Sayıyı alan takım servis atar ve oyun böyle devam eder. Voleybolda 4 farklı şekilde sayı kazanılabilir. Sayı kazanmak için topun rakip sahanın zeminine temas etmesi, rakip oyuncuya dokunup oyun alanının dışına çıkması, rakip takımın hata yapması veya rakip takımın hakem tarafından uyarı alması gerekmektedir. Voleybol kuralları kitabında bu prosedürler açık bir şekilde belirtilmiştir.

Voleybolda saha seçimi ve ilk sete başlayacak takımın belirlenmesi için para atışı yapılır. Para atışını kazanan takım sahayı veya servis atmayı seçebilir. Bunu yapan oyuncu da takımın kaptanı olmaktadır. Takımın kaptanı, oyun sırasında kendi takımından sorumludur. Takım kaptanı, maçtan önce ve sonra takım cetveline de imza atar.

Voleybol kuralları arasında bir tanesi çok büyük bir öneme sahiptir, bu kural oyunun gidişatını belirler. Voleyboldaki en önemli kurallardan biri de dönme kuralıdır. Bu kurala göre oyunda servis atma sırasını elde eden takım, saat yönünde bir pozisyon dönmektedir. Bu kural, oyunun daha adil olmasını sağlamaktadır. Voleybol oyununda gerçekleştirilen taktiklerin büyük bir kısmı bu kurala bağlıdır. Bu noktada oyuncuların kendi pozisyonlarının dışında sıklıkla bulunması gerekmektedir. Bu nedenle dönüş sırasında oyuncuların yapması gereken şeyleri çok iyi çalışmaları gerekmektedir. Servis atma hakkını kazanan takımın dönüyor olması, bir bakıma o takımdaki oyuncuların pozisyon kaybetmesi anlamına gelmektedir. Bu nedenle de servis karşılayan takım, küçük de olsa bir avantaj elde etmektedir.

Dönme kuralı nedeniyle voleybol takımındaki tüm oyuncuların oyunun temel becerilerine sahip olmaları beklenmektedir. Bunlar arasında pas kalitesi, pas şiddeti ve oyun görüşü gibi seçenekler bulunmaktadır. Hücum sırasında hücum bölgesinde bulunan oyuncuların dışında kalanlar hücum bölgesine giremez. Böyle bir durum olduğunda kural ihlali nedeniyle takım sayı kaybeder. Eğer arka bölümde konumlanan oyuncu hücum çizgisine basmak suretiyle hücum bölgesine giriş yaparsa hakem oyunu durdurur ve sayıyı rakip takıma verir. Bundan sonra rakip takımın servisiyle oyun devam eder.

Voleybol kuralları arasında cezalar da bulunmaktadır. Voleyboldaki ceza sistemi de futboldaki gibi sarı ve kırmızı kartlarla ifade edilir. Hakem, itirazda bulunan, disiplin kurallarını ihlal eden oyuncu veya koçlara sarı ve kırmızı kart gösterebilir. Voleybolda hakemin gösterdiği sarı kart, takıma uyarı niteliğindedir. Eğer takımdan biri kırmızı kart görürse rakip sayı kazanır ve top karşı takıma geçer, aynı zamanda kırmızı kart gören oyuncu setin geri kalanında oynayamaz. Eğer bir oyuncu sarı ve kırmızı kartı aynı anda görürse oyundan diskalifiye edilir.

Voleybol Maç Kuralları

Voleybol maçı, yapılan para atışından sonra ilk servisi atmaya hak kazanan takımın servisiyle başlar. İlk servisi atacak olan takım, aynı zamanda filede ilk olarak ısınan takımdır. Voleybolda servis atma, hakemin işaretiyle başlar. Servisi kullanan oyuncu, hakemin işaretinden sonra 8 saniye içinde servisi kullanmak durumundadır. Eğer süre dolduğunda servis kullanılmamışsa, rakip takım bir sayı kazanır ve servisle oyunu devam ettirir. Voleybolda servis değiştiğinde sayı alan, yani servisi atacak olan takım saat yönünde bir pozisyon dönmektedir. Takım sayı aldıktan sonra üst üste sayı almaya devam ederse dönmeye devam etmez. Bu nedenle takımların üçlü hücum turunda üst süte sayılar alması voleyboldaki ana hedeflerden biridir.

Voleybolda hücum eden takım topa en fazla 3 kez dokunabilir. Eğer 3 pas sonunda top rakip yarı alana geçmez veya aynı takım 4. Kez topa temas ederse bu bir ihlaldir ve sayı rakip takıma geçer, oyun da rakip takımın servis atışıyla devam eder. Bir hücum sırasında aynı oyuncu topa 2 kez dokunamaz.

Ayrıca voleybolcuların fileye ve antene temas etmeleri de ihlal olarak kabul edilmektedir. Herhangi bir oyuncu, fileye veya antene temas ederse rakip takıma sayı verilir ve oyun servisle devam eder. Aynı şekilde, oyuncuların orta çizgiye basmaları da yasaktır. Orta çizgiye basan takım, 1 sayı rakibe verir ve oyun rakibin servis atışıyla devam eder.

Voleybolda pas sırasında top taşıma yapmak da ihlaldir ve top rakip takıma geçer. Ayrıca hücum ederken topu antenlerin dışına gönderirse hücum iptal olur ve rakip takım 1 sayı kazanır.  Voleybol maçında her set sonunda takımlar alan değiştirir. Bu oyunun en temel kurallarından biridir.

Oyunda sportmenliğin sağlanması ve fair play ruhunun teşvik edilmesi amacıyla oyuncuların maç devam ederken birbirleriyle diyaloğa girmemesi beklenir. Sportmenlik ruhu gereğince oyuncular maç öncesinde birbirlerine başarılar diler, maçın sonunda da birbirlerini tebrik ederler.

Voleybol Servis Kuralları

Voleybolda oyun servisle başlamaktadır. Bu nedenle servisin önemi fazladır. Oyunda ilk ve beşinci sette servis atışı için kura atışı yapılır. Bunlar dışındaki setlerde bir önceki sete başlayan takımın rakibi oyuna başlama hakkına sahiptir. Servis atmak, takımda geri bölgenin sağ tarafında kalan oyuncusunun görevidir. Servis sırası her değiştiğinde, takımlar da saat yönünde dönmektedir. Ancak alınan her sayıdan sonra takımların dönmediğini belirtmek gerekmektedir. Servis sırası değiştiğinde takımlar dönerler. Bu nedenle servis her el değiştirdiğinde takımların dönmesi gerekmektedir. Oyuncu değişiklikleri ve hücum planları da önceki bölümde de belirttiğimiz gibi buna göre yapılmaktadır.

Oyunda servis atmak için maçın baş hakeminin işareti beklenmelidir. Bu işaret düdüktür. Hakem düdük çalmadan önce atılan servisler geçersiz sayılmaktadır. Maçın baş hakemi, servis için düdük çalıp el işaretini yaptıktan sonra servisi kullanacak oyuncu, 8 saniye içinde servisi kullanabilir. Servis atışı, topun havaya atılması ve iniş haline geçmesinden sonra kolun herhangi bir yeriyle rakip yarı alanına gönderilmesi suretiyle kullanılır. Servis atışındaki amaç, topu en etkili şekilde rakip yarı alana göndermektir. Bu nedenle servis atan oyuncunun takım arkadaşları, rakiplerin görüşünü kapatmak için servis perdelemesi yapabilirler. Bunun amacı servisin etkisini artırmaktır. Oyuncular ellerini açmak veya sallamak suretiyle rakip takımdaki oyuncuların görüşünü kısıtlamayı hedefleyebilir. Voleybolda servis perdelemesi, oyun kuralları içindedir.

Voleybolda oyuncular alttan ve üstten servis atmayı seçebilir. Bir oyuncu alttan servis atıyorsa bunu önden veya yandan kullanabilir. Üstten atılan servislerde ise 5 farklı servis türü bulunmaktadır, bunların bazılarında top dönerken bazılarında dönmez. Üstten atılan servisler şunlardır:

  • Tenis servis (top dönmez)
  • Yüzen servis, balans tipi (top dönmez)
  • Balansiye servis (top döner)
  • Smaç servis (top döner)
  • Zıplayarak smaç servis (top döner)

Bu servisler oyuncunun tercihine göre şekil almaktadır. Ancak servisin atılışındaki tek etken oyuncunun tercihi değildir. Seçilecek servis tipinde takım yerleşiminin de büyük bir önemi vardır. Dolayısıyla voleybolda servis taktikleri de çok çeşitlidir. Takım koçları, hücum, savunma ve servis konularında takımlarını ayrı ayrı çalıştırmaktadır. Voleybolcular da antrenmanlardan önce veya sonra servisler için ekstra antrenmanlar yapmaktadır.