1891 yılında beden eğitimi öğretmeni Kanadalı Dr. James Naismith tarafından icat edilen basketbol, günümüzde dünyadaki en popüler spor dallarından biridir. Özellikle de Kuzey Amerika kıtasında, Amerika Birleşik Devletleri’nde çok popüler olan oyun, Avrupa’da da en popüler spor dallarından biri olmayı başarmıştır. Basketbol, yarattığı ekonomiyle birçok insanın gelir kapısı da olmayı başarmıştır. Dr. James Naismith, basketbolu Amerika Birleşik Devletleri’nin Massachusetts eyaletinde, Springfield Genç Hristiyan Erkekler Birliği Eğitim Okulu’nda icat etmiştir. Basketbol Kuralları da bu çerçevede oldukça dikkat edilir hale gelmiştir.
Basketbol kuralları, 1891 yılında Dr. James Naismith’in icat ettiği oyun olarak tabii ki kalmamıştır. 130 yıldan daha uzun bir tarihe sahip olan bu oyun, günümüzde bir hayli gelişmiştir. Dr. James Naismith’in döneminde şeftali sepetinden yapılan potalarla oynanan oyun, günümüzde teknoloji ve bilgisayar bilimlerinin de katkısıyla oldukça gelişmiştir. Bu süre boyunca, oyunun kuralları da değişmiştir. Birçok kural, yeniden düzenlenmiş ve geliştirilmiştir. Örneğin eski yıllarda potaların altı kapalıyken daha sonra potanın altı açılmıştır. Ya da ilk olarak 7 kişilik takımlarla oynanan oyunda takım büyüklüğü daha sonra 5 kişiye düşürülmüştür.
O günden beri basketbol kuralları, icat edildiği Amerika Birleşik Devletleri’nde çokça oynanmaktadır. Bu nedenle Amerika Birleşik Devletleri, basketbolda hem ulusal hem de uluslararası alanda dünyadaki en başarılı ülke olmuştur. Özellikle Amerikan Basketbol Ligi (NBA), dünya basketbolunun zirvesindedir. NBA, hem ekonomik hem de sportif açıdan dünya basketbolunun tepe noktasında bulunmaktadır. Bu nedenle dünyadaki her ülkeden basketbolcular, NBA’de forma giymeyi hayal etmektedir.
Basketbol, genel bir tanım yapmak gerekirse topun elle kontrol edildiği bir oyundur. Basketbol maçı, 40 veya 48 dakika sürmektedir. Bu süre, iki veya dört periyot halinde oynanmaktadır. Avrupa basketbolu 10 dakikalık 4 periyottan, ABD basketbolu ise 12 dakikalık 4 periyottan oynanır. Kolej ligi olarak da bilinen NCAA’de ise takımlar 20 dakikalık iki yarı üzerinden maçı oynarlar. Oyununun hedefi, topu rakip potadan geçirerek maç süresi boyunca rakipten daha fazla sayı atmaktır. Basketbol oyun kuralları da bu oyunu daha rekabetçi bir hale getirmek için sürekli değişmektedir. Basketbol kuralları oyununda birçok kural bulunmaktadır. Basketbolda en önemli kurallar arasında faul, teknik faul, top taşıma ve 3 saniye kuralları gelmektedir.
Basketbol kuralları, ülkeden ülkeye ve ligden lige değişebilir. Ayrıca basketbolun çeşitli varyasyonları bulunmaktadır. Basketbol kuralları, alt yaş kategorileri ve sokak basketbolu gibi oyunlarda farklı olabilmektedir. Aynı zamanda basketbol kuralları arasında ceza ve infaz kuralları, her turnuvada farklı olabilmektedir.
Basketbol Kuralları Nelerdir?
Basketbol kuralları kısaca oyunun nasıl oynanacağını ifade eden kurallar bütünüdür. Profesyonel basketbol, kapalı alanda oynanan bir oyundur. Dolayısıyla basketbolun bir salon sporu olduğunu söyleyebiliriz. Basketbolda oyun alanının boyutu, FIBA standartları gereğince 28×15 metredir. Ayrıca, basketbol oynanan alanın zemininin sert tahta olması gerekmektedir. Bu nedenle basketbol ayakkabısı da bu parkeye uygun olarak seçilmelidir.
Basketbolda pota, 1,8×1,2 metre boyutundadır. Panya, plastik olmalıdır. Çember olarak da bilinen pota ise yerden 3,05 metre yüksekliğindedir. Çemberin çapı ise 45 santimetredir. Basketbol kuralları konusunda yetki sahibi olan FIBA, basketbol topu boyutunu ve ağırlığını da belirlemiştir. Basketbol topunun çevresi yaklaşık 75 santimetre olmalıdır. Topun ağırlığı ise yaklaşık 625 gramdır. Bu toplar boyut olarak 7 numara ile ifade edilir. Kadın basketbolunda ise topun çevresi yaklaşık 73 cm, ağırlığı ise yaklaşık 570 gramdır. Bu top da 6 numara ile ifade edilmektedir.
Basketbol kuralları arasında en önemli kurallardan biri oyunun süresidir. Basketbol kuralları oyun süresi, top oyunda kaldığı sürece geriye gider, süre bittiğinde ise periyot, devre ya da maç sona erer. Her takım sırayla hücüm eder. Basketbolda bir takımın hücum etmek için 24 saniye süresi bulunmaktadır. Eğer hücum eden takım, 24 saniye içinde hücumunu sona erdiremezse top rakip takıma geçer ve rakip takımın hücum süresi başlar.
Basketbol kuralları gereğince basketbol kuralları karşılaşmalarını yöneten 3 hakem bulunmaktadır. Basketbol kuralları içerisinde maçları, hakem tarafından orta sahada yapılan hava atışı ile başlar, hava atışında topu alan takım ilk hücumu yapar. Ancak basketbolda yarı sahayı seçme hakkı misafir takımındır. Maçın ikinci yarısına başlarken, takımların yarı sahası değişir. Basketbol kuralları oyunu genel olarak 4 periyot üzerinden oynandığından her periyot arasında 2 dakika ara verilmektedir. 2. Periyotun sonunda maçın ilk yarısı biter ve maçın ikinci yarısına kadar takımlar soyunma odasına gider. Basketbolda devre arası 15 dakikadır. Basketbolda maç kazanan takım 2 puan kazanır. Ancak bu oyunda maçlar berabere noktalanmaz. 40 veya 48 dakikalık maç beraberlikle sona ererse eşitlik bozulana kadar 5 dakikalık uzatma devreleri oynatır.
Basketbol kuralları ve takımının 5 kişiden oluştuğunu daha önce söyledik. Bu oyunda her takım 12 kişiden oluşur ve takımların oyuncu değişikliği hakkında bir sınır bulunmamaktadır. Basketbol kuralları ile maçta hücum süresinin 24 saniye olduğunu belirttik. Ancak hücum eden takım, 8 saniye içinde topu rakip yarı sahaya taşımak zorundadır. Eğer top 8 saniye boyunca rakip yarı sahaya taşınamazsa top rakip takıma geçer.
Basketbol sporunda oyuncular top sürebilir, pas ve şut atabilir. Ancak oyuncu top sürme eylemini sonlandırdıktan sonra tekrar top sürmeye başlayamaz. Top sürme eylemini sona erdiren oyuncu, pas vermek ya da şut atmak zorundadır.
Basketbol Oyun Kuralları
Baksetbol kuralları arasında değişiklik gösteren kurallardan biri de faul kuralıdır. Basketbolda her oyuncunun 4 faul yapma hakkı bulunmaktadır. (NBA müsabakaları için bu sayı 5’tir.). Maç süresi içinde beşinci kez (NBA’de altıncı kez) faul yapan oyuncu oyundan ihraç edilmektedir. Oyuncuların yaptığı fauller, takım faul sayısına eklenir. Bir takımın bir periyot boyunca 4 faul yapma hakkı vardır. 4. Faulden sonraki faullerde rakip 2 serbest atış kullanır. Faul hakkı dolmadan ise yalnızca rakip topu potaya atarken yapılan fauller serbest atışla cezalandırılır.
Diğer faullerde oyun kenardan başlar. Basketbol kurallarına göre sahada süreyi durdurma yetkisi bulunan hakem, her sayı ve faulden sonra süreyi durdurur, oyun başladığında ise süre akmaya devam eder. Aynı zamanda top oyun alanını terk ettiğinde de süre durur. Basketbolda basketlerin sayı değeri farklı olabilir. Örneğin serbest atışlar 1, üçlük çizgisinin gerisinden atılan basketler ise 3 sayı sayılır. Basketbol kuralları çerçevesinde yapılan her sayı, değer kazanır ve takıma puan kazandırır.
Basketbol oyun kuralları, karmaşık kurallardan oluşmaktadır. Basketbol 3 saniye kuralı, pota altındaki alanın içinde 3 saniyeden fazla bulunan savunma ve hücum oyuncularının cezalandırılmasını gerektirir. Basketbolda oyun bitene kadar süre sürekli durur. Bu nedenle oyunun süresi 40 dakikadan çok daha fazladır. Ancak maç süresi 40 dakikadır. Basketbol, diğer sporlara göre daha küçük bir alanda oynandığından ve oyuncular daha cüsseli olduğundan zor bir oyundur. Basketbol oyun kuralları, altyapıdan itibaren genç oyunculara aşılanmaktadır. Bu noktada özellikle top taşıma ve steps kuralları, büyük öneme sahiptir. Oyuncular, fundamental da denen temel yeteneklerini geliştirerek bu oyunu oynama alışkanlığını kazanırlar.
Basketbolda rakiple temas çok sık olduğundan, faul kuralları da katıdır. Basketbol oyununda rakip oyuncuların birbirine temas etmesine izin verilir, ancak kurallar ihlal edilirse hakem faul kararını verir. Oyunun temaslı olması nedeniyle basketbolda teknik faul ve sportmenlik dışı faul kararları verilebilmektedir. Bu noktada oyunu yöneten 3 hakeme büyük bir sorumluluk düşmektedir. Çünkü oyuncular arasında gerilimin çok sık yaşanabildiği bir spor olan basketbolda hakemlerin görevi oyuncular arasındaki teması değil, gerilimi engellemektir. Basketbol kuralları ve oyun kuralları gereğince yapılan her ihlal cezalandırılır. Basketbol oyununda takımların koçları da teknik faul ile cezalandırılabilir.
Basketbol Hakem Kuralları
Basketbol maçını yöneten 3 hakem bulunur. Bu hakemler, maçın tamamını yönetmektedir. Basketbol maçında hakem, kuralların uygulanmasını ve oyunda düzenin sağlanmasını sağlar. Oyunun hızlı akması ve hakemlerin anlık karar almasını gerektirmesi, basketbol hakemliğinin oldukça zor bir iş olmasının sebebidir. Basketbol maçında baş ve yardımcı hakemler olmak üzere 3 hakem bulunur. Ayrıca iki benchin arasındaki masada bulunan hakemler de sahadaki hakemlere yardımcı olmaktadır.
Basketbol hakem heyetindeki masa görevlilerinin sorumlulukları arasında 24 saniye, saat takibi, sayı değeri takibi gibi işlemler bulunur. Tüm görevler için birer görevli bulunmaktadır. Ayrıca sayı ve saat gözlemcilerinin arasında konumlanan bir teknik gözlemci de maçlarda görev alabilir. Teknik gözlemcinin görevi masa heyetine yardımcı olmaktadır.
Basketbolda saha kenarındaki teknik ekibin de faul yapabiliyor olması, hakemlerin ekstra dikkatli olmasını gerektirmektedir. Diğer sporlarla olduğu gibi basketbolda da hakemler, aldığı tüm kararları işaretlerle göstermek durumundadır. Basketbol hakemi;
- Engelleme
- Hücum faul
- Hatalı yürüme
- Hava atışı
- 2 sayılık atış
- 3 sayılık atış
Gibi durumlarda işaretlerle bu durumları masadaki heyete belirtmelidir. Basketbol sporunda istatistik büyük bir öneme sahip olduğu için masadaki heyet, bu istatistiklerin tamamını bilgisayardaki oyun sistemine girerler.
Hakemlerin sahadaki iki takımla da herhangi bir ilişkisinin olması kesinlikle yasaktır. Ayrıca, sporda teknolojinin kullanılmaya başlamasından sonra hakemler, emin olamadıkları pozisyonları tekrar izleyebilirler. Ayrıca, top oyun alanının dışına çıktığı sürece iki takımın koçunun da bir challenge hakkı bulunmaktadır. Challenge hakkı, belli durumlarda koçun karara itiraz edebilmesi anlamına gelmektedir. İtirazın başarılı olup olmadığından bağımsız olarak her iki koçun da yalnızca bir challenge hakkı bulunmaktadır.
Basketbol hakemleri, takımların aldığı molalardan da sorumludur. Takımın koçu, mola istediğini bir el işareti ile masa heyetine işaret eder. Her koç, maçın ilk 3 periyodunda veya oynanması durumunda uzatma periyodunda birer, maçın dördüncü periyodunda ise 2 mola hakkına sahiptir. Mola, basketbol oyununda önemlidir. Bunun sebebi, koçların mola ile oyuna direkt olarak müdahale edebiliyor olmasıdır. Mola süresine göre oyun pota altından veya yarı sahadan başlayabilmektedir.
Basketbolun endüstriyelleşmesi ile her periyodun ilk 5 dakikası boyunca mola alınmazsa hakem televizyon molası için oyunu durdurur. Televizyon molası, iki takımın da mola hakkına dahil edilmemektedir.
Basketbol Faul Kuralları
Basketbol, yazının önceki kısımlarında da belirttiğimiz üzere fiziksel mücadeleye açık bir oyundur. Bu nedenle basketbolda faul kuralları önem taşımaktadır. Hakemlerin çaldığı düdüklerin büyük bir kısmı bu oyunda yoruma açık değildir. Yoruma açık olan pozisyonlar da hakemin tarzıyla açıklanabilir. Eğer bir hakem oyunda sertliğe müsaade ediyorsa buna müsaade etmeyen bir hakemin çalacağı düdükleri çalmayabilir. Ancak bazı pozisyonlarda takımlar sık sık itiraz edebilmektedir. Bu nedenle oyuna getirilen yeniliklerden biri de challenge sistemi olmuştur.
Bu sisteme göre belli şartlara bağlı olarak takım koçlarının maç boyunca bir pozisyona itiraz etme hakkı bulunmaktadır. Koçlar, bu haklarını maçın gidişatına göre kullanmaktadır. Genel olarak itiraz hakları, koçlar tarafından oyunun son bölümünde kullanılmaktadır. Bunun sebebi de gayet anlaşılabilirdir. Oyunun son bölümü, eğer maç kafa kafaya gidiyorsa belirleyicidir. Bu nedenle takım koçları, bu değerli hakkı son periyotta kullanmayı tercih eder. Ancak her maç böyle ilerlemeyebilir ve bazı maçlarda koçların itiraz haklarını daha erken kullandığı gözlemlenebilir.
Basketbol oyununda faul kuralları denince teknik fauller ve sportmenlik dışı faul de akla gelmektedir. Bunlar, oyuncu ve koçların davranışlarıyla ilgilidir. NBA’de bu kural Avrupa basketbolundan daha farklıdır. Teknik faul, hakeme şiddetli itiraz, rakibe saygısızlık gibi durumlarda çalınan fauldür. Teknik faul düdüğü çalındıktan sonra rakip takım serbest atış kullanır ve kenardan oyuna topla başlar. Bu nedenle oyunda teknik faul almamak önem taşımaktadır.
Çünkü gereksiz bir teknik faul, oyunun momentumunu tamamen değiştirebilir. Aynı maç içinde iki kez teknik faul alan bir oyuncu ya da koç, maçtan diskalifiye edilir ve takımını yalnız bırakır. Bu nedenle özellikle disiplin sorunu olan oyuncular, bu noktada teknik faul alınmaması konusunda ikaz edilmelidir. Oyun fiziksel temasa çok açık olduğundan gergin anlar da basketbol maçlarında sıklıkla yaşanmaktadır. Bu nedenle bu bölümlerde sakin kalmak, teknik faul almamak ve diskalifiye olmamak açısından önemldir.
Sportmenlik dışı faul ise basketbol oyun kurallarının dışında olan, adından da anlaşılabileceği üzere sportmenliğe yakışmayan hareketler meydana geldiğinde çalınan faul türüdür. Sportmenlik dışı faul çalındığında rakip takım yine serbest atış kullanıp oyuna kenardan başlar. Teknik faulde olduğu gibi, bir oyuncu aynı maç içinde iki kez sportmenlik dışı faul yaparsa oyundan diskalifiye edilir. Sportmenlik dışı faulle ilgili kurallar sık sık güncellenmektedir. Son olarak bire bir kalınan pozisyonlarda topa müdahale amacı gütmeyen hareketlerin sportmenlik dışı faul olarak değerlendirilmesi, FIBA’nın aldığı kararlardan biridir.
Basketboldaki kurallardan biri de 3 saniye kuralıdır. Basketbol üç saniye kural gereğince hücum eden takımdaki oyuncu topla kısıtlı alanda buluştuysa 3 sanite içinde topu elinden çıkarması gerekmektedir. Eğer bu kural ihlal edilirse top karşı takıma geçmektedir. Buna ek olarak, oyuna kenardan başlayan takımdaki oyuncu, hakem düdüğü çaldıktan sonra 5 saniye içinde topu elinden çıkarıp oyunu başlatmalıdır. Eğer 5 saniye içinde top oyuna sokulamazsa, oyuna rakip takım başlar.
Steps Kuralı
Basketbolla ilgili kurallardan biri de steps ya da top taşıma kuralıdır. Bu kural, hatalı yürüme olarak da bilinir. Steps yapan oyuncu, top kaybı yapmmış olarka kabul edilmektedir. Basketbol oyununda hatalı yürüme, genellikle turnike atışı sırasında meydana gelmektedir. Turnike yapan bir oyuncu topu aldıktan sonra 2 adım atarak potaya atar. Ancak bir oyuncunun topla 2 adımdan fazla atması yasaktır. Ayrıca, top sürmeye son veren bir oyuncu, topu aldıktan sonra iki ayağını da hareket ettiremez.
Ayaklarının birinin sabit olması gerekmektedir. Eğer top sürmeyi sonlandıran oyuncu iki ayağını da hareket ettirirse hakem hatalı yürüme kararı vermektedir. Bunların dışında topun iki elle birden sektirilmesi de basketbol steps kuralları arasındadır. Basketbol oyununda topa ayakla müdahale etmek de steps olarak değerlendirmektedir. Savunma yapan takımın oyuncusu topa ayakla müdahale ederse hücum eden takımın hücum süresi 14 saniyeye tamamlanır. Ancak bunun için oyuncunun topa ayakla müdahale etmesi gerekmektedir. Ayağa çarpan toplar, bu kural kapsamında değerlendirilmemektedir.
Basketbol oyununda steps yapmamak, oyuncunun oyun bilgisiyle alakalıdır. Bu nedenle basketbol antrenörleri, oyunculara çok küçük yaşlardan itibaren turnike çalıştırır. Bu sayede gelişen kas hafızası, oyuncuların steps yapmasını önlemektedir. Ancak profesyonel arenada steps yapan birçok oyuncu bulunmaktadır. Bu noktada bunun sebepleri arasında hatalı hücum etmek, savunmanın çok sert ve yakın bir şekilde yapılması gibi etkenler bulunmaktadır. Bu nedenle de basketbolda hücum eden oyuncuların ne yapacağını biliyor olması çok büüyk bir öneme sahiptir. Bu noktada da koçların hücum planları öne çıkmaktadır. İyi bir hücum planı olan ve buna sadık kalan bir takımda steps yapan oyuncu sayısı daha azdır.