Futbolda en çok tartışılan konuların başında, ofsaytla beraber penaltı atışı gelmektedir. Penaltı heyecan hem de tartışma açısından futbolda en çok konuşulan kurallardan biridir. Futbolu yakından takip eden birçok kişi, penaltı konusunda farklı fikirlere sahiptir. Penaltı, ceza sahası içinde yapılan faullerin cezasıdır. Zaten kelimenin anlamı da İngilizce ceza vuruşudur. Takımlardan birirnin herhangi herhangi bir oyuncusunun, kendi ceza sahası içinde rakibine faul yapması durumunda hakem penaltı kararı verebilir. Bu fauller futboldaki dokuz kusurlu hareket olarak da bilinmektedir. Penaltılar, penaltı kuralları gereğince değerlendirilir ve penaltı atışının nasıl kullanılacağı da penaltı kuralları arasında bulunmaktadır.
Günümüzde futbolda teknolojinin kullanılması ve teknolojiden yardım alınması sayesinde penaltı kararındaki hatalar büyük bir oranda düşmüştür. Penaltı pozisyonları, Video Yardımcı Hakem (VAR) protokolüne dahildir ve VAR’da görevli olan hakemler, penaltı ihtimali bulunan pozisyonları yeniden inceleyebilmektedir. Aynı zamanda VAR hakemleri, maçın orta hakeminin yanlış bir penaltı kararı vermesi durumunda bu kararın değişmesi için orta hakeme video incelemesi önerebilirler.
Penaltı vuruşuna karar kılındıktan sonra penaltıyı kullanacak takımın herhangi bir oyuncusu bu atışı kullanabilir. Penaltı vuruşu sırasında ceza sahasında atışı kullanan oyuncu, kaleci ve hakem dışında biri bulunamaz. Atış kullanılmadan diğer oyuncular ceza sahasına giremez. Hakem, böyle bir durum tespit ettiğinde penaltı atışını tekrar ettirme hakkına sahiptir.
Futbolda penaltı, gole dönüşme oranı en yüksek olan şuttur. İstatistiklerin tutulduğu yıllardan bugüne atılan penaltıların gole çevrilme oranı %80 civarındadır. Bu nedenle penaltı atışı büyük bir öneme sahiptir ve penaltıyı karşılayan kalecilere büyük bir iş düşmektedir. Kalecilerin de penaltı atışı sırasında uyması gereken kurallar bulunmaktadır. Penaltı atışı sırasında kalecinin kendine avantaj sağlamasını önlemek amacıyla atış kullanılırken kalecinin en az bir ayağı kale çizgisinin üzerinde olmak zorundadır.
Penaltı Nedir?
Futbolda penaltıların büyük bir öneme sahip olduğunu belirttik. Penaltıların bu kadar önemli olmasının sebeplerinden biri de bu atışların yalnızca bir faulün cezası olmamasıdır. Evet, maç sırasında ceza sahasında yapılan faullerin cezası penaltı atışıdır. Ancak penaltı atışları, elemeli eşleşmelerde galibi belirleyen son perdedir. Örneğin Dünya Kupası finalinde karşı karşıya gelen 2 takım, 90 dakika boyunca yenişemezse 90 dakikanın sonuna 30 dakikalık uzatma devresi eklenir. Bu 30 dakikalık uzatmada da eşitlik bozulmazsa Dünya şampiyonu penaltı atışları sonrasında belli olur. Bu nedenle penaltı atışları futbolda en heyecanlı anlarla özdeşleşmiştir. 1994 ve 2022 FIFA Dünya Kupası final karşılaşmalarını bu anlara birer örnek olarak verebiliriz. Bu nedenle penaltı kuralları da futbolseverler tarafından ilgiyle takip edilmektedir.
Dolayısıyla penaltı, futbolda başka bir heyecan düzeyini ifade etmektedir. İster eleme maçında ister bir lig maçında olsun, penaltı atan oyuncu ve bu atışı karşılayan kalecinin oyun karakteri büyük bir önem taşımaktadır. Bu nedenle her takımın teknik direktörü, sezon başında takımın bir numaralı penaltıcısını belirlemektedir. Penaltı atışını kullanan oyuncuların soğukkanlılık ve top tekniği gibi özelliklerinin üst düzey olması beklenmektedir. Aynı zamanda stresli zamanlarda bu atışı kullanacak oyuncular da sıralanmaktadır. Örneğin Dünya Kupası finalinde, maç penaltı atışlarına kaldıktan sonra takımlar listelerini hakem ekibine bildirmektedir. Aynı şey penaltı atışını karşılayan kaleciler için de geçerlidir. Güçlü bir karakter olan ve takımın lideri konumunda bulunan kaleciler, genel olarak penaltı atışlarında daha başarılıdır.
Penaltılar, sık sık kader anları olabilmektedir. 1994 yılında Roberto Baggio’nun Dünya Kupası finalinde kaçırdığı penaltı, dünyadaki futbolseverlerin çoğu tarafından hatırlanmaktadır. Bu nedenle penaltılar, futbolun en heyecanlı anları olabilmektedir. IFAB, bu heyecanı korumak ve oyuncuların haksız avantaj elde etmesini önlemek için penaltı kuralları konusunda güncellemeler yapmaktadır.
Yeni Penaltı Kuralları
Tüm dünyada oynanan futbol kurallarını belirleyen IFAB, penaltı kuralları konusunda da sık sık değişikliğe gitmektedir. IFAB’ın bu kurallarda değişiklik yapmasındaki ana amaç, oyunun rekabetçi ve adil olmasını sağlamaktır. Bu kapsamda yeni penaltı kuralları, IFAB tarafından dünya futbol kamuoyuna duyurulmaktadır. Örneğin kalecilerin kendine avantaj sağlamasından sonra penaltı atışı sırasında kalecilerin ayaklarından en az birinin kale sahasında olması gerekliliği getirilmiştir. Bu kural sayesinde penaltı atışları daha adil bir şekilde atılmaktadır.
Aynı zamanda penaltı atışını kullanan oyuncunun topa vurmaya gelirken hareketini durdurmaması da bu konular kapsamında değerlendirilebilir. Oyuncunun topa gelirken durması, kaleciyi dezavantajlı bir duruma sokup oyunda eşitliğin önüne geçmekteydi. IFAB, bu kuralı değiştirerek bu eşitsizliği ortadan kaldırmıştır. Avantaj ve dezavantaj konusunda penaltı kuralları gayet adildir. Bu kurallardan biri de atışın direkten dönmesiyle alakalıdır. Penaltı atışı direkten dönerse, atışı kullanan oyuncunun direkten dönen topu tamamlaması yasaktır. Bu kural yalnızca penaltılar için de geçerli değildir. Direğe çarpan top herhangi bir oyuncuya temas etmediğinden serbest atış ya da penaltıları kullanan oyuncuların direkten dönen topu tamamlamaları kural ihlalidir.
Penaltı kurallarına yapılması planlanan değişiklikler, futbol kamuoyunda tartışılmaktadır. En çok tartışılan konulardan biri de maç süresi dışındaki seri penaltı atışlarında penaltı atışının biçiminin değişmesidir. Futbol kamuoyunda bu penaltıların top sürme üzerine şut şeklinde atılması ciddi bir şekilde tartışılmaktadır. IFAB, bu tartışmalara son noktayı koyma yetkisi olan kurumdur. IFAB’ın alacağı karara göre penaltı atışlarının değişmesi mümkün olabilir.
Penaltı kurallarından biri de ceza sahasında hiçbir oyuncunun bulunmaması gerektiğidir. Atış kullanılana kadar diğer oyuncuların ceza sahasına girmesi yasaktır. Bu kural da maç sırasındaki penaltı kuralları arasında değerlendirilmektedir çünkü seri penaltı atışlarında atıştan sonra oyun devam etmez.
Futbolda Penaltı Nasıl Olur?
Futbolda penaltı kararının alınabilmesi için bir oyuncunun, ceza sahası içinde rakibine toplu ya da topsuz alanda faul yapması gerekmektedir. Hakem, bu faulü tespit edip penaltı kararını verir. Futbol hakemleri, her kararını bir işaretle gösterirler. Penaltı kararı veren hakem düdüğü çaldıktan sonra penaltı noktasını gösterir. Bu işaret, hakemin penaltı kararı aldığı anlamına gelmektedir. Ancak futboldaki son gelişmelerle birlikte ceza sahası içinde yaşanan ve penaltı olma ihtimali bulunan pozisyonlar VAR protokolüne dahildir. Yani video yardımcı hakem, orta hakemin atladığı penaltı pozisyonları sonrasında inceleme talebinde bulunabilir. Video incelemesi sonrasında penaltı kullanılabilir. Penaltı kuralları çerçevesince penaltı atışı, ceza sahası içindeki penaltı noktasından kullanılır.
Penaltı vuruşunda penaltı mesafesi, kaleye 11 metredir. Penaltı noktasının bulunduğu yer, kalenin tam ortasına tekabül etmektedir. Yani penaltı atışını kullanacak oyuncu, kaleyi cepheden görmektedir. Penaltı kuralları gereğince atışı kullanacak oyuncu, hakemin düdüğünü beklemek durumundadır. Hakem düdüğünü çaldıktan sonra oyuncu atışı kullanır, atışın sonucuna göre de oyun devam eder. Eğer penaltı golle sonuçlanırsa golü yiyen takım orta noktadan oyunu tekrar başlatır.
Oyuncu penaltı atışını dışarı atarsa oyun kale vuruşuyla devam eder. Top dışarıya çıkmadan önce kaleci topa temas ederse penaltıyı atan takım köşe vuruşu kullanır. Top kaleciden ya da direkten oyun alanına dönerse oyun devam eder. Bu kuralların hepsi maçın normal süresi ya da uzatmalardaki penaltılar için geçerlidir. Penaltı kuralları arasında temdit penaltısı da bulunmaktadır. Penaltı kuralları gereğince bu penaltıdan sonra oyun sona erer. Yani temdit penaltısında, atışın sonucunda top oyuna giremez. Hakem, oyunculara bu durumu bildirmelidir. Penaltı kuralları gereğince seri penaltı atışlarında ise oyun hiçbir zaman devam etmez.